مقدمه
موشک کروز جنگ افزاری است که پیدایش و توسعه را باید از تعریف و توصیف آن جستجو کرد. تاریخچه موشک که پیدایش آن به جنگ بزرگ اول بر میآگردد اشاره میآنماییم. باید گفت یکی از پیشرفتهای عمده تسلیحاتی جنگ بزرگ دوم را میآتوان پیدایش موشکهای آزاد پرواز هدایت نشده) که در زمره سلاحهای کمکی توپخانه به شمار میآآمدند دانست و اولین کشوری که در این مورد پیشگام بوده کشور اتحاد جماهیر شوروی سابق است که در سال 1309 با نظارت مهندس پتروپاولوسکی در آزمایشگاه دینامیک گاز شهر لنینگراد آغاز گردید. ضمنا در همان سال 1309 طرح پژوهش موشک در کشور آلمان بطور محرمانه و با نظارت سازمان پخش سلاح ارتش نازی آلمان در 35 کیلومتری شهر برلین آغاز گردید.
در سالهای بعد کشورهایی مانند انگلستان ، آمریکا ، فرانسه و ... نسبت به تهیه و تحقیق و تولید و توسعه موشک اقدام نمودند و اما ادامه بحث را تنها در مورد موشک کروز که به معنای جستجوگر ، گشت دریائی و ماجراجو و دیگر مفاهیم و اصطلاحات نظامی است پیگیری میآکنیم و با توجه به عوامل مهمی چون صرفه اقتصادی ، دقت ، قابلیت انعطاف پذیری در سکوی پرتاب و مأموریت که دلیل گسترش فراوان این موشک در دنیا گردیده است.
کاربردها
برابر گزارشهای اخیر وزارت جنگ آمریکا در مجله جینس/دیفنس (اول می 1996) ، هم اکنون یکصد و سی نوع موشک کروز در سرتاسر جهان در اخیتار 75 کشور قرار دارد که در 19 کشور مختلف ساخته میآشوند. انگیزه اصلی سیاسی و نظامی برای گسترش فزآینده موشک های کروز ، توجیه پذیری بیشتر آنهاست و در حال حاضر بیش از نیمی از سیستمهای موشکی کروز در سرتاسر دنیا در حال تکمیل و توسعه برای حملات زمینی ، پیش بینی و پیکربندی میآشوند.
تا همین اواخر ، موشکهای کروز به عنوان جنگ افزارهای هستهآای با حداکثر برد متجاوز 500 تا 600 کیلومتر تعریف میآشدند و اما کاربرد عمومی آنها این تعریف را از دیدگاه کارشناسان نظامی و صنایع دفاعی گستردهآتر ساخته و به گونهآای که طیف وسیعی از موشکها را در بر میآگیرد، از جمله موشک استیکس P - 15) ss - N - 2) روسیه و کرم ابریشم چینی (CssC - 2) و اگزوست فرانسوی (MM - 38/40) و هاریون آمریکایی (RGM/UGM - 84) هر موشک کروز را میآتوان با چهار ویژگی اصلی تعریف کرد و این موشک را از نیروی باددنشی (آیرودینامیکی) در طبقات پایین جو (زیر 30 کیلومتر تا 100000 پا) استفاده میآنمایند.
قابلیتها و عملیات انجام گرفته
موشک کروز در حین پرواز قادر به تغییر ارتفاع و مسیر بوده و این عمل را میآتواند چند دفعه تکرار کند. موشک حاصل سر جنگی در یک پرواز یک سو با بردی متجاوز از 50 کیلومتر بسوی هدفش میآرود. موشکهای کروز را میآتوان از طیف گستردهآای از سکویی با بردهای متجاوز از 50 تا 300 کیلومتر پرتاب کرد. این موشکها کوچکتر از هواپیما بوده ولی از فن شناخت هواپیما استفاده شده است.
موشکهای کروز کوچکتر و ارزانتر از موشکهای پرتابی (بالستیک) بوده و بطور معمول قیمتی بین 10 تا 25 درصد هزینه یک موشک پرتابی با برد و محمولهآای مشابه دارند و با پیدایش دستگاه تعیین موقعیت جهانی برای هواپیماها و سازگاری آنها برای کاربردی موشکها از قرار معلوم موشکهای کروز در بردهایی مشابه ، دقت بهتری از موشکهای پرتابی دارند. علت و انگیزه گسترش رشد و فزآینده موشکهای کروز در سه و چهار ساله اخیر پرواز موشکهای کروز آمریکایی تاماهاوک (بی جی ام - 109) در طی جنگ خلیج فارس بسوی هدفهایشان در بغداد بود.
در جنگهای اخیر چندین طرح و نمونه موشکهای کروز علیه یکدیگر بکار رفته است و از جمله موشک استیکس روسی ( SS - N -2) توسط مصر علیه اسرائیل غاصب در سال 1346 و در سال 1350 هند علیه پاکستان بکار رفته و همچنین کپی موشکهای طرح استیکس. موشکهای پدافند سحلی (CCssC-2) با نام کرم ابریشم و (CssC-3) با نام سیرساکر و مدلهای کشتی پرتاب (Css-N-1) اسکراب براش میآباشد و موشک (Css-N-2) سف فلار در جنگ تحمیلی هشت ساله حکومت بعثی عراق علیه ایران اسلامی بکار رفت.
ضمنا کشور عراق با همین موشکها در سال 1370 کشتیهای متحدین غربی را هدف گرفته است. آمریکا از همین نوع موشک در سال 1365 بر ضد کشور لیبی استفاده کرد و مردم بسیاری را کشت. رویدادهای چند ساله اخیر به روشنی نشانگر رشد و توسعه موشکهای کروز در کشورهایی بود که تا سال 1370 علاقه بیشتری نسبت به توسعه موشکهای پرتابی ابراز میآداشتند.
یادآور میآشود موشک کروز سطح به سطح بوده است، "ضمنا تعداد 44 فروند از این نوع موشکها در روزهای 13 و 14 شهریور ماه 75 از سوی نیروهای آمریکایی در خلیج فارس به اطراف شهر بغداد (مرکز نظامی عراق) شلیک گردید." تعدادی از آنها در سکوی پرتاب آتش نشده ، تعدادی نیز عمل نکرده است و شماری نیز دقت کافی نداشته است و به هر حال جان عدهآای از مردم بیآگناه با این موشکها گرفته شده است.
هدایت موشکهای کروز امروزی توسط کامپیوتری که در آنآها قراردارد انجام میآشود. در این کامپیوترها مدلی از زمین و پستی و بلندیآهای آن تا هدف وجود دارد و موشک کروز با استفاده از سیستم موقعیتآیاب ماهوارهآای (مانند جیآپیآاس) و با حرکت در نزدیکی زمین و تغییر مکرر ارتفاع و مسیر خود به هدف میآرسد. ردیابی و انهدام موشکهای کروز با کلاهک اتمی به دلیل پرواز نزدیک به زمین برای سیستمهای ردیاب و رادار مشکل است و به این دلیل جزو سلاحهای هستهآای استراتژیک محسوب میآشوند.
موشک کروز برای مخفی ماندن از دید سیستمهای راداری دارای دو خصوصیت است:
1. سطح مقطع راداری کمی دارد که ردیابی آنرا برای سیستمهای ضد موشکی راداری مشکل میآکند.
2. بخاطر استفاده از موتور توربوفن ، حرارت کمی تابش میآکند و در نتیجه امکان قفل حرارتی روی آن نیز کم است.
معایب
این موشک در عین داشتن تکنولوژی بالا در مقابل انواع ضعیفتری از مبارزات الکترونیکی شکننده میآباشد. به معنای دیگر در جنگ الکترونیکی میآتوان با ارسال پالسهای مخرب حاوی اطلاعات غلط (غیر حقیقی یا مجازی ) آن را مورد هدف قرار داد، بدین صورت که بلندیها را پست و پستیها را ارتفاع نشان داد. در این حال مسیر حرکت موشک تغییر میآکند، اما باز میآتوان فرکانس ارسالی ماهواره را برای موشک شناسایی نمود و به آن دستورات اشتباه داد.
همچنین میآتوان آن را در بدو شلیک به کنترل خود درآورد، این امر بسیار ساده است. موشک کروز دارای دو بالچه قلابآدار است که به آن امکان سر خوردن و دوام بیشتر پروازی را میآدهد، اما در صورت عبور از هدف به علت سرعت بالا و داشتن پایانه سوختی دائم سوز نمیآتواند مسیر رفته را باز گردد، که این هم از ضعفهای آن میآباشد.
این سامانه از سایت پرتاب در ناوها به علت سرعت در شلیک و تعدد پایانهآهای پرتابی به خوبی استفاده میآگردد، چون ناو یک هدف متحرک است یافتن آن و هدف قرار دادنش سخت و گاهی غیر ممکن میآباشد. از مزایای این پرتابه میآتوان به شیرجه رفتن آن بر روی هدف اشاره کرد که این امر نشان دهنده کاربرد آن در زدن اهداف ثابت همچون ساختمانها و سدها و سنگرها نام برد.
موشکهای کروز در کشورهای مختلف
* کره شمالی: این کشور نوعی موشک استیکس (کرم ابریشم) را در تیرماه 1363 با برد 160 کیلومتر آزمایش کرد. موشک نخستین ، از این خانواده است و در اوایل دهه پ350 از چین وارد کره شمالی گردید و کره شمالی در اواخر دهه 1360 فن شناخت ساخت آن را بدست آورد.
* چین: این کشور موشک (اچ- وای-ا) (سی-801- ساردین) و یا (سیss-ان-4) شبیه موشک اگزوست را در دهه 1350 توسعه داد و آن را در سال 1363 عملیاتی کرد و سپس نمونه بعدی آن موسوم به (اچ-وای-2) کمه آن (سی-802) است، با موتور توربوجت با برد 120 کیلومتر تولید نمود. این موشکهای ضد کشتی را میآتوان از زمین ، کشتی ، زیر دریایی یا هواپیما پرتاب کرد. چین تعدادی از زیردریاییهای رده رومشووهان حود را برای حمل و پرتاپ موشکهای (سی-801) از محفظهآهای خارجی سازگار کرده و همچنین عمل را برای (ی-802) توسعه داد. ضمنا برابر گزارش مجلات دفاعی دنیا از چین حاکی است که در سال 1373 توسعه نمونه بزرگتر از موشک (اچ- وای-2) با برد 180 کیلومتر در جریان است و مجددا این کشور آزمایش پروفاز یک نوع موشک کروز را با برد 600 کیلومتر به اتمام رسانده است.
* تایوان: این کشور همانند دیگر کشورها ، موشکهای هیوفنک که عمدتا تقلیدی از موشکهای دیگر آغاز شده و هیوفنک-2 شباهت کمی به موشکهای پیش داشته و در واقع بیشتر شبیه موشکهای هاریون (آرجی ام-84) آمریکایی است و اما این موشک هسیوفنک-2 دارای جویندهآهای دو منظوره فعال و فرو سرخ برای حمله نهایی و با بردی حدود 80 کیلومتر میآباشد و ضمنا کشور تایوان نوع هیوفنک-3 را در مرحله توسعه دارد و احتمالا با برد بیش از 300 کیلومتر خواهد بود.
* هند: توسعه موشکهای کروز در هند چندین سال است که در حال بررسی بوده و برنامهآهای توسعه شامل نصب یک سر جنگی روی نمونه پرنده بدون خلبان لاکشیا است که توانایی یک موشک کروز را با بردی حدود 600 کیلومتر ارائه میآدهد و شکور هند برنامه دیگری موسوم به کورال شامل نوع هندی موشک (اس اس-ان-2) (سان برن) برای نصب روی ناوشکن در پیش دارد و طرح دیگر هند موسوم به ساگریکا که یک موشک کروز زیردریایی یا کشتی پرتاب با برد حدود 300 کیلومتر دارد.
* پاکستان: این کشور بیشتر دارای موشکهای هاریوهن و اگزوست بوده و اخرا کشور پاکستان موشکهای کروز چینی (کرم ابریشم) و موشکهای (اچ-2) و (اچ-3) آفریقای جنوبی را به خدمت گرفته است.
روسیه: کشور روسیه برنامهآهای طراحی و توسعه چندین موشک جدید کروز را در دست اجرا دارد که برنامهآها عبارتند از:
1. موشک کروز فراصوت آلفا با برد 600 کیلومتر.
2. طرح دیگری موسوم به (3-51ام) با یک موشک دو مرحلهآای ضد کشتی که یک مجموعه سرجنگی فراصوت جدا شونده دارد و طرحهای یاخوبت و بشسن با موتورهای رم جت با بردی تا 300 کیلومتر.
3. موشک (خ-101) برای جایگزینی موشک (ا-اس-15) کنت، با برد 300 کیلومتر در دست دارد.
و ضمنا جمهوریهای اتحاد شوروی سابق بزرگترین زرادخانه موشکهای کروز را در اختیار دارند و اکثر این موشکها زیر نظر روسیه میآباشد و اما اوکراین و روسیه سفید و قزاقستان دارای موشکهای کروز هوا پرتاب در تسلیحات نیروی هوایی خود هستند.
* فرانسه: یکی از چشم گیرترین برنامهآهای جدید با سرمایه گذاری رسمی دولتی طرح پاچی است که رسما در آذر ماه سال 1373 اعلام شد که سه نوع از موشک کروز است و قرار شده تولید گردد و طرح پاچی در واقع یک محفظه مربع شکل با توانایی حمل مهمات خوشهآای با یک سر جنگی منفرد با مجموعه هدایتی در نوک دماغه و یک موتور جت در عقب موشک است و مدل اصلی پاچی با برد 140 کیلومتر و حمل یک محموله 520 کیلوگرمی است.
مرحله دوم و نمونه ضد تاسیات زیر بنایی پاچی (آ-آی) بسته به میزان حمل محموله بابردی بیش از 15- تا 400 کیلومتر خواهد داشت و مرحله دوم موسوم به اسکالپ دارای بردی بیش از 400 تا 600 کیلومتر خواهد بود، موشکهای اولیه که تولید میآشوند توسط هواپیما حمل خواهند شد و احتمال دارد بعدها برای پرتاب از کشتی یا زمین سازگار شود.
موشک کروز جنگ افزاری است که پیدایش و توسعه را باید از تعریف و توصیف آن جستجو کرد. تاریخچه موشک که پیدایش آن به جنگ بزرگ اول بر میآگردد اشاره میآنماییم. باید گفت یکی از پیشرفتهای عمده تسلیحاتی جنگ بزرگ دوم را میآتوان پیدایش موشکهای آزاد پرواز هدایت نشده) که در زمره سلاحهای کمکی توپخانه به شمار میآآمدند دانست و اولین کشوری که در این مورد پیشگام بوده کشور اتحاد جماهیر شوروی سابق است که در سال 1309 با نظارت مهندس پتروپاولوسکی در آزمایشگاه دینامیک گاز شهر لنینگراد آغاز گردید. ضمنا در همان سال 1309 طرح پژوهش موشک در کشور آلمان بطور محرمانه و با نظارت سازمان پخش سلاح ارتش نازی آلمان در 35 کیلومتری شهر برلین آغاز گردید.
در سالهای بعد کشورهایی مانند انگلستان ، آمریکا ، فرانسه و ... نسبت به تهیه و تحقیق و تولید و توسعه موشک اقدام نمودند و اما ادامه بحث را تنها در مورد موشک کروز که به معنای جستجوگر ، گشت دریائی و ماجراجو و دیگر مفاهیم و اصطلاحات نظامی است پیگیری میآکنیم و با توجه به عوامل مهمی چون صرفه اقتصادی ، دقت ، قابلیت انعطاف پذیری در سکوی پرتاب و مأموریت که دلیل گسترش فراوان این موشک در دنیا گردیده است.
کاربردها
برابر گزارشهای اخیر وزارت جنگ آمریکا در مجله جینس/دیفنس (اول می 1996) ، هم اکنون یکصد و سی نوع موشک کروز در سرتاسر جهان در اخیتار 75 کشور قرار دارد که در 19 کشور مختلف ساخته میآشوند. انگیزه اصلی سیاسی و نظامی برای گسترش فزآینده موشک های کروز ، توجیه پذیری بیشتر آنهاست و در حال حاضر بیش از نیمی از سیستمهای موشکی کروز در سرتاسر دنیا در حال تکمیل و توسعه برای حملات زمینی ، پیش بینی و پیکربندی میآشوند.
تا همین اواخر ، موشکهای کروز به عنوان جنگ افزارهای هستهآای با حداکثر برد متجاوز 500 تا 600 کیلومتر تعریف میآشدند و اما کاربرد عمومی آنها این تعریف را از دیدگاه کارشناسان نظامی و صنایع دفاعی گستردهآتر ساخته و به گونهآای که طیف وسیعی از موشکها را در بر میآگیرد، از جمله موشک استیکس P - 15) ss - N - 2) روسیه و کرم ابریشم چینی (CssC - 2) و اگزوست فرانسوی (MM - 38/40) و هاریون آمریکایی (RGM/UGM - 84) هر موشک کروز را میآتوان با چهار ویژگی اصلی تعریف کرد و این موشک را از نیروی باددنشی (آیرودینامیکی) در طبقات پایین جو (زیر 30 کیلومتر تا 100000 پا) استفاده میآنمایند.
قابلیتها و عملیات انجام گرفته
موشک کروز در حین پرواز قادر به تغییر ارتفاع و مسیر بوده و این عمل را میآتواند چند دفعه تکرار کند. موشک حاصل سر جنگی در یک پرواز یک سو با بردی متجاوز از 50 کیلومتر بسوی هدفش میآرود. موشکهای کروز را میآتوان از طیف گستردهآای از سکویی با بردهای متجاوز از 50 تا 300 کیلومتر پرتاب کرد. این موشکها کوچکتر از هواپیما بوده ولی از فن شناخت هواپیما استفاده شده است.
موشکهای کروز کوچکتر و ارزانتر از موشکهای پرتابی (بالستیک) بوده و بطور معمول قیمتی بین 10 تا 25 درصد هزینه یک موشک پرتابی با برد و محمولهآای مشابه دارند و با پیدایش دستگاه تعیین موقعیت جهانی برای هواپیماها و سازگاری آنها برای کاربردی موشکها از قرار معلوم موشکهای کروز در بردهایی مشابه ، دقت بهتری از موشکهای پرتابی دارند. علت و انگیزه گسترش رشد و فزآینده موشکهای کروز در سه و چهار ساله اخیر پرواز موشکهای کروز آمریکایی تاماهاوک (بی جی ام - 109) در طی جنگ خلیج فارس بسوی هدفهایشان در بغداد بود.
در جنگهای اخیر چندین طرح و نمونه موشکهای کروز علیه یکدیگر بکار رفته است و از جمله موشک استیکس روسی ( SS - N -2) توسط مصر علیه اسرائیل غاصب در سال 1346 و در سال 1350 هند علیه پاکستان بکار رفته و همچنین کپی موشکهای طرح استیکس. موشکهای پدافند سحلی (CCssC-2) با نام کرم ابریشم و (CssC-3) با نام سیرساکر و مدلهای کشتی پرتاب (Css-N-1) اسکراب براش میآباشد و موشک (Css-N-2) سف فلار در جنگ تحمیلی هشت ساله حکومت بعثی عراق علیه ایران اسلامی بکار رفت.
ضمنا کشور عراق با همین موشکها در سال 1370 کشتیهای متحدین غربی را هدف گرفته است. آمریکا از همین نوع موشک در سال 1365 بر ضد کشور لیبی استفاده کرد و مردم بسیاری را کشت. رویدادهای چند ساله اخیر به روشنی نشانگر رشد و توسعه موشکهای کروز در کشورهایی بود که تا سال 1370 علاقه بیشتری نسبت به توسعه موشکهای پرتابی ابراز میآداشتند.
یادآور میآشود موشک کروز سطح به سطح بوده است، "ضمنا تعداد 44 فروند از این نوع موشکها در روزهای 13 و 14 شهریور ماه 75 از سوی نیروهای آمریکایی در خلیج فارس به اطراف شهر بغداد (مرکز نظامی عراق) شلیک گردید." تعدادی از آنها در سکوی پرتاب آتش نشده ، تعدادی نیز عمل نکرده است و شماری نیز دقت کافی نداشته است و به هر حال جان عدهآای از مردم بیآگناه با این موشکها گرفته شده است.
هدایت موشکهای کروز امروزی توسط کامپیوتری که در آنآها قراردارد انجام میآشود. در این کامپیوترها مدلی از زمین و پستی و بلندیآهای آن تا هدف وجود دارد و موشک کروز با استفاده از سیستم موقعیتآیاب ماهوارهآای (مانند جیآپیآاس) و با حرکت در نزدیکی زمین و تغییر مکرر ارتفاع و مسیر خود به هدف میآرسد. ردیابی و انهدام موشکهای کروز با کلاهک اتمی به دلیل پرواز نزدیک به زمین برای سیستمهای ردیاب و رادار مشکل است و به این دلیل جزو سلاحهای هستهآای استراتژیک محسوب میآشوند.
موشک کروز برای مخفی ماندن از دید سیستمهای راداری دارای دو خصوصیت است:
1. سطح مقطع راداری کمی دارد که ردیابی آنرا برای سیستمهای ضد موشکی راداری مشکل میآکند.
2. بخاطر استفاده از موتور توربوفن ، حرارت کمی تابش میآکند و در نتیجه امکان قفل حرارتی روی آن نیز کم است.
معایب
این موشک در عین داشتن تکنولوژی بالا در مقابل انواع ضعیفتری از مبارزات الکترونیکی شکننده میآباشد. به معنای دیگر در جنگ الکترونیکی میآتوان با ارسال پالسهای مخرب حاوی اطلاعات غلط (غیر حقیقی یا مجازی ) آن را مورد هدف قرار داد، بدین صورت که بلندیها را پست و پستیها را ارتفاع نشان داد. در این حال مسیر حرکت موشک تغییر میآکند، اما باز میآتوان فرکانس ارسالی ماهواره را برای موشک شناسایی نمود و به آن دستورات اشتباه داد.
همچنین میآتوان آن را در بدو شلیک به کنترل خود درآورد، این امر بسیار ساده است. موشک کروز دارای دو بالچه قلابآدار است که به آن امکان سر خوردن و دوام بیشتر پروازی را میآدهد، اما در صورت عبور از هدف به علت سرعت بالا و داشتن پایانه سوختی دائم سوز نمیآتواند مسیر رفته را باز گردد، که این هم از ضعفهای آن میآباشد.
این سامانه از سایت پرتاب در ناوها به علت سرعت در شلیک و تعدد پایانهآهای پرتابی به خوبی استفاده میآگردد، چون ناو یک هدف متحرک است یافتن آن و هدف قرار دادنش سخت و گاهی غیر ممکن میآباشد. از مزایای این پرتابه میآتوان به شیرجه رفتن آن بر روی هدف اشاره کرد که این امر نشان دهنده کاربرد آن در زدن اهداف ثابت همچون ساختمانها و سدها و سنگرها نام برد.
موشکهای کروز در کشورهای مختلف
* کره شمالی: این کشور نوعی موشک استیکس (کرم ابریشم) را در تیرماه 1363 با برد 160 کیلومتر آزمایش کرد. موشک نخستین ، از این خانواده است و در اوایل دهه پ350 از چین وارد کره شمالی گردید و کره شمالی در اواخر دهه 1360 فن شناخت ساخت آن را بدست آورد.
* چین: این کشور موشک (اچ- وای-ا) (سی-801- ساردین) و یا (سیss-ان-4) شبیه موشک اگزوست را در دهه 1350 توسعه داد و آن را در سال 1363 عملیاتی کرد و سپس نمونه بعدی آن موسوم به (اچ-وای-2) کمه آن (سی-802) است، با موتور توربوجت با برد 120 کیلومتر تولید نمود. این موشکهای ضد کشتی را میآتوان از زمین ، کشتی ، زیر دریایی یا هواپیما پرتاب کرد. چین تعدادی از زیردریاییهای رده رومشووهان حود را برای حمل و پرتاپ موشکهای (سی-801) از محفظهآهای خارجی سازگار کرده و همچنین عمل را برای (ی-802) توسعه داد. ضمنا برابر گزارش مجلات دفاعی دنیا از چین حاکی است که در سال 1373 توسعه نمونه بزرگتر از موشک (اچ- وای-2) با برد 180 کیلومتر در جریان است و مجددا این کشور آزمایش پروفاز یک نوع موشک کروز را با برد 600 کیلومتر به اتمام رسانده است.
* تایوان: این کشور همانند دیگر کشورها ، موشکهای هیوفنک که عمدتا تقلیدی از موشکهای دیگر آغاز شده و هیوفنک-2 شباهت کمی به موشکهای پیش داشته و در واقع بیشتر شبیه موشکهای هاریون (آرجی ام-84) آمریکایی است و اما این موشک هسیوفنک-2 دارای جویندهآهای دو منظوره فعال و فرو سرخ برای حمله نهایی و با بردی حدود 80 کیلومتر میآباشد و ضمنا کشور تایوان نوع هیوفنک-3 را در مرحله توسعه دارد و احتمالا با برد بیش از 300 کیلومتر خواهد بود.
* هند: توسعه موشکهای کروز در هند چندین سال است که در حال بررسی بوده و برنامهآهای توسعه شامل نصب یک سر جنگی روی نمونه پرنده بدون خلبان لاکشیا است که توانایی یک موشک کروز را با بردی حدود 600 کیلومتر ارائه میآدهد و شکور هند برنامه دیگری موسوم به کورال شامل نوع هندی موشک (اس اس-ان-2) (سان برن) برای نصب روی ناوشکن در پیش دارد و طرح دیگر هند موسوم به ساگریکا که یک موشک کروز زیردریایی یا کشتی پرتاب با برد حدود 300 کیلومتر دارد.
* پاکستان: این کشور بیشتر دارای موشکهای هاریوهن و اگزوست بوده و اخرا کشور پاکستان موشکهای کروز چینی (کرم ابریشم) و موشکهای (اچ-2) و (اچ-3) آفریقای جنوبی را به خدمت گرفته است.
روسیه: کشور روسیه برنامهآهای طراحی و توسعه چندین موشک جدید کروز را در دست اجرا دارد که برنامهآها عبارتند از:
1. موشک کروز فراصوت آلفا با برد 600 کیلومتر.
2. طرح دیگری موسوم به (3-51ام) با یک موشک دو مرحلهآای ضد کشتی که یک مجموعه سرجنگی فراصوت جدا شونده دارد و طرحهای یاخوبت و بشسن با موتورهای رم جت با بردی تا 300 کیلومتر.
3. موشک (خ-101) برای جایگزینی موشک (ا-اس-15) کنت، با برد 300 کیلومتر در دست دارد.
و ضمنا جمهوریهای اتحاد شوروی سابق بزرگترین زرادخانه موشکهای کروز را در اختیار دارند و اکثر این موشکها زیر نظر روسیه میآباشد و اما اوکراین و روسیه سفید و قزاقستان دارای موشکهای کروز هوا پرتاب در تسلیحات نیروی هوایی خود هستند.
* فرانسه: یکی از چشم گیرترین برنامهآهای جدید با سرمایه گذاری رسمی دولتی طرح پاچی است که رسما در آذر ماه سال 1373 اعلام شد که سه نوع از موشک کروز است و قرار شده تولید گردد و طرح پاچی در واقع یک محفظه مربع شکل با توانایی حمل مهمات خوشهآای با یک سر جنگی منفرد با مجموعه هدایتی در نوک دماغه و یک موتور جت در عقب موشک است و مدل اصلی پاچی با برد 140 کیلومتر و حمل یک محموله 520 کیلوگرمی است.
مرحله دوم و نمونه ضد تاسیات زیر بنایی پاچی (آ-آی) بسته به میزان حمل محموله بابردی بیش از 15- تا 400 کیلومتر خواهد داشت و مرحله دوم موسوم به اسکالپ دارای بردی بیش از 400 تا 600 کیلومتر خواهد بود، موشکهای اولیه که تولید میآشوند توسط هواپیما حمل خواهند شد و احتمال دارد بعدها برای پرتاب از کشتی یا زمین سازگار شود.
